สงสัยมานาน เปิดประวัติ “หาดใหญ่” ทำไมถึงชื่อ “หาดใหญ่” ทั้งที่เป็นเมืองไม่ติดทะเล มีที่มาจากอะไร 

หาดใหญ่ เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดสงขลา ซึ่งถือเป็นเมืองใหญ่ที่สุดในภาคใต้ และเป็นเมืองที่มีชื่อเสียงในการท่องเที่ยว เป็นศูนย์รวมของสินค้าและบริการหลักในภาคใต้ 

หลายคนรู้แล้ว แต่หลายคนก็อาจจะยังไม่รู้ ว่า แม้จังหวัดสงขลาจะติดกับทะเลอ่าวไทย แต่หาดใหญ่นั้นเป็นเมืองที่ไม่ติดทะเล มีเพียงทิศเหนือที่ติดกับทะเลสาบสงขลา ซึ่งก็จะตามมาด้วยคำถามที่ว่า ไม่มีทะเลแล้วทำไมชื่อหาดใหญ่ เพราะคนมักจินตนาการไปว่า หาดใหญ่น่าจะมีที่มาจากชายหาดริมทะเล

สำหรับ ที่มาของชื่อหาดใหญ่ มีการเล่าสู่กันฟังมา 2 ตำนาน คือ มีหมู่บ้านตั้งอยู่ริมหาดทรายคลองอู่ตะเภาซึ่งอยู่ทางทิศใต้ของที่ว่าการอำเภอหาดใหญ่ในปัจจุบัน เป็นหาดทรายที่ค่อนข้างใหญ่ และมีแห่งเดียว ที่ริมคลองนี้ประชาชนนิยมขุดขนทรายไปก่อสร้างบ้านเรือน แต่ทรายที่หาดแห่งนี้ไม่มีวันหมด หมู่บ้านนี้จึงเรียกกันว่า “หาดใหญ่” ตามหาดทรายใหญ่แห่งนี้

ส่วนอีกเรื่องเล่ากล่าวว่าหมู่บ้านหาดใหญ่ ที่ปัจจุบันเรียกว่า “หาดใหญ่ใน” มีต้นมะหาดขนาดใหญ่ ชาวบ้านจึงเรียกหมู่บ้านบริเวณนี้ตามต้นมะหาดใหญ่ว่า “หาดใหญ่” (ชาวปักษ์ใต้นี้ลดคำพูดหลายพยางค์ เหลือน้อยพยางค์ที่สุด) และต้นมะหาดดังกล่าวในปัจจุบันไม่มีแล้วเพราะได้ล้มตายไปตามกาลเวลา

ประวัติอำเภอหาดใหญ่

เป็นชื่อรวมของบ้านหาดใหญ่และหมู่บ้านโคกเสม็ดชุน ซึ่งหมู่บ้านโคกเสม็ดชุนนี้เดิมเป็นเนินสูงมีผู้อาศัยอยู่เบาบางการคมนาคมไม่สะดวกและมีป่าต้นเสม็ดชุนอยู่มากมาย เมื่อทางราชการได้ตัดทางรถไฟมาถึงหมู่บ้านซึ่งมีประชาชนอพยพมาตั้งหลักแหล่งทำมาหากินอยู่มากขึ้น สมัยนั้นสถานีรถไฟตั้งอยู่ที่สถานีอู่ตะเภา (อยู่ด้านเหนือของสถานีชุมทางหาดใหญ่ ปัจจุบันเป็นเพียงที่หยุดรถไฟ) เนื่องจากสถานีอู่ตะเภาเป็นที่ลุ่มน้ำท่วมบ่อย ทางการรถไฟจึงได้ย้ายสถานีเสียใหม่ไปอยู่ที่สถานีชุมทางหาดใหญ่ในปัจจุบัน เพราะเป็นที่เหมาะสมกว่าและเป็นเนินสูงน้ำท่วมไม่ถึง ประชาชนได้ทยอยติดตามกันไปสร้างบ้านเรือนอยู่บริเวณนั้นเอง ฉะนั้นอาจกล่าวได้ว่ากิจการรถไฟมีผลต่อการขยับขยายและความเจริญก้าวหน้าของอำเภอหาดใหญ่ตลอดมา

ต่อมาได้มีผู้เห็นการณ์ไกลว่าบริเวณสถานีรถไฟหาดใหญ่แห่งนี้ต่อไปภายหน้าจะต้องเจริญก้าวหน้าอย่างแน่นอน จึงได้มีการจับจองซื้อที่ดินแปลงใหญ่จากราษฎรเป็นจำนวนมาก บุคคลที่ได้ครอบครองที่ดินป่าเสม็ดชุนนี้ เช่น นายเจียซีกี (ต่อมาได้รับพระราชทินนามเป็นขุนนิพัทธจีนนคร) คุณพระเสน่หามนตรี นายซีกิมหยง พระยาอรรถกระวีสุนทร ซึ่งได้เสียชีวิตไปแล้วทั้งหมด นับว่าทั้ง 4 ท่านนี้เป็นบุคคลที่มีส่วนร่วมสร้างสรรค์ความเจริญก้าวหน้าให้แก่หาดใหญ่อย่างแท้จริง คือได้ตัดถนนสร้างอาคารบ้านเรือนให้ราษฎร เช่น ตัดที่ดินแบ่งขาย ตัดถนนสายใหม่ ฯลฯ

ชุมชนหาดใหญ่เติบโตอย่างรวดเร็ว จนทางราชการต้องยกฐานะจาก “บ้านหาดใหญ่” เป็นอำเภอ มีชื่อว่า “อำเภอหาดใหญ่” มีนายอำเภอของอำเภอเหนือคนแรกคือ หลวงภูวนารถบุรานุรักษ์ (อ่อน เศวตนันทน์) ต่อมาในปี พ.ศ.2460 ได้เปลี่ยนชื่อจาก “อำเภอเหนือ” เป็น “อำเภอหาดใหญ่” นายอำเภอคนแรกของอำเภอหาดใหญ่คือ คุณพระเสน่หามนตรี (ชื่น สุคนธหงส์) และในปี พ.ศ.2490 อำเภอนี้ก็ได้ยกฐานะเป็นอำเภอชั้นเอก