รพ.รามาฯ แถลงพบป่วยยืนยัน “EVALI” ปอดอักเสบรุนแรงจาก “บุหรี่ไฟฟ้า” ห่วงแนวโน้มเพิ่มขึ้น เผยแนวทางวินิจฉัยน้ำล้างปอดเจอเม็ดเลือดขาวกินไขมัน ที่เกิดจากสารเคมีถูกเผา ไม่พบในบุหรี่มวน ห่วงเด็กประถมเข้าถึงแล้ว ย้ำ 3 เดือนเกิดอาการแล้ว เร็วกว่าบุหรี่มวน

9 พ.ย. 65 – ที่ รพ.รามาธิบดี ศ.นพ.วินัย วนานุกูล หัวหน้าภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ รพ.รามาธิบดี ม.มหิดล พร้อมด้วย พญ.นภารัตน์ อมรพุฒิสถาพร หัวหน้าสาขาโรคระบบการหายใจและเวชบำบัดวิกฤตระบบหายใจ และ นพ.ธนัญชัย เพชรนาค สาขาโรคระบบการหายใจและเวชบำบัดวิกฤตระบบหายใจ ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ รพ.รามาธิบดี แถลงข่าว “ไทยพบป่วยปอดอักเสบรุนแรง (EVALI) อีก จากบุหรี่ไฟฟ้า หวั่นคนไม่รู้อันตราย”

ศ.นพ.วินัย กล่าวว่า คนทั่วไปโดยเฉพาะวัยรุ่นเข้าใจผิดว่า บุหรี่ไฟฟ้าว่าปลอดภัย คิดว่าไอเป็นแค่ละอองน้ำ มีเพียงสารปรุงแต่ง ไม่มีนิโคติน ซึ่งจริงๆ ไอบุหรี่ไฟฟ้ามีฝุ่น PM 2.5 มีสารเคมีอันตรายมีฤทธิ์ระคายเคืองเยื่อบุทางเดินหายใจ สูบนานๆ บางตัวเป็นสารก่อมะเร็ง

นอกจากนี้ ยังมีโลหะหนักจากน้ำยาบุหรี่ไฟฟ้าหรืออุปกรณ์สูบ สารปรุงแต่งกลิ่นรสถูกความร้อนจนเป็นไอระเหย ทำให้ปอดอักเสบเฉียบพลันและโรคอื่นได้ ที่สำคัญผู้สูบบุหรี่ไฟฟ้ามีโอกาสสูบบุหรี่ธรรมดาคิดเป็น 3 เท่าของคนไม่เคยสูบบุหรี่ไฟฟ้ามาก่อน

ทั้งนี้ สหรัฐฯ พบปอดอักเสบรุนแรงที่สัมพันธ์กับบุหรี่ไฟฟ้า (EVALI) ตั้งแต่ปี 2562 ถึงวันที่ 18 ก.พ. 2564 จำนวน 2,807 ราย เสียชีวิต 68 ราย หลังคนตระหนัก มีการควบคุมการใช้ ทำให้ผู้ป่วย EVALI น้อยลง ส่วนไทยเริ่มเจอแล้ว แต่โควิดกลบกระแสตรงนี้ไป และก่อนหน้านี้ยังไม่มีการวินิจฉัยแบบชัดเจนมากนัก แต่ช่วงนี้เรามีคนไข้ EVALI ที่พิสูจน์ชัดเจนแล้ว

พญ.นภารัตน์ กล่าวว่า บริษัทมักโฆษณาว่า บุหรี่ไฟฟ้าปราศจากสารอันตราย แต่จริงๆ มีสารหลักคือนิโคตินทำให้เสพติด จึงไม่ได้ช่วยลดสูบบุหรี่ แต่ทำให้สูบุบหรี่เพิ่มขึ้นหรือสูบควบคู่ มีสารปรุงแต่งกลิ่นรส ใส่สารกัญชา เพิ่มเสี่ยงโรคหัวใจและหลอดเลือด หลอดเลือดสมอง โรคปอด/หลอดลมอักเสบ และมีสารก่อมะเร็ง ที่คนบอกยังไม่เจอ เพราะมะเร็งเกิดช้าใช้เวลาหลายสิบปี

สำหรับโรค EVALI ที่มีรายงานตีพิมพ์ครั้งแรก 53 คน เมื่อ ก.ค. 62 พบอายุเฉลี่ย 19 ปี ใช้บุหรี่ไฟฟ้าที่มีสารกัญชา 80% ไม่มีสารกัญชา 20% อาการ 95% มีไข้ หนาวสั่น ไอ หายใจลำบาก ปวดเมื่อยตัว เหมือนติดเชื้อไวรัส

บางคนมีอาการระบบทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ถ่ายเหลว ผู้ป่วยทุกคนมีภาพเอกซเรย์ ซีทีสแกน เจอฝ้าขาว เก็บน้ำล้างปอดไปตรวจเจอเซลล์เม็ดเลือดขาวกินอนุภาคไขมัน ซึ่งไม่เจอลักษณะนี้ในกลุ่มติดเชื้อ

“ปกติการหายใจทั่วไป สูบบุหรี่ธรรมดา ก็จะไม่เจออนุภาคไขมันในปอดแล้วมีเม็ดเลือดขาวมากินไขมัน จะเจอในกลุ่มอมน้ำมันพ่นไฟ ที่สำลักน้ำมันเข้าปอด ซึ่งบุหรี่ไฟฟ้ามีการใส่สารต่างๆ ที่โดนความร้อนแล้วระเหยเป็นอนุภาคไขมัน เช่น propylene glycol , vegetabla glycerin สารปรุงแต่งกลิ่น สารสกักน้ำมันกัญชา เช่น vitamin E acetate เป็นต้น แต่จากข้อมูลไม่ว่าจะใส่หรือไม่ใส่สารน้ำมันกัญชาก็พบ EVALI เช่นกัน” พญ.นภารัตน์กล่าว

พญ.นภารัตน์ กล่าวว่า การวินิจฉัยเพือระบุว่าเป็นผู้ป่วยยืนยัน EVALI คือ มีประวัติการใช้บุหรี่ไฟฟ้า 90 วัน ก่อนเกิดอาการ มีอาการหอบเหนื่อย ไข้ แม้ช่วงนั้นอาจไม่ได้ใช้ ตรวจทางรังสี เอกซเรย์พบฝ้าขาวทั้งสองข้าง ไม่พบการติดเชื้อ ไม่มีภาวะหัวใจวาย มะเร็ง ที่ทำให้พบอาการคล้ายกัน และน้ำล้างปอดพบเซลล์เม็ดเลือดขาวกินไขมัน

นอกจากนี้ รายงานสำรวจของ WHO ในวัยรุ่นไทย พบการใช้บุหรี่ไฟฟ้าเพิ่มขึ้นจาก 6-7% เป็น 10% ใน 5 ปี อีกทั้งเด็กประถมเข้าถึงซื้อได้ แบบพอร์ตที่ใช้แล้วทิ้ง แล้วอ้างผู้ปกครองว่า ไม่ใช่บะหรี่ไฟฟ้า เพราะไม่มีการชาร์จไฟ

ด้าน นพ.ธนัญชัย กล่าวว่า เราเจอคนไข้ที่รับวินิจฉัยเป็น EVALI เป็นคนไข้วัยรุ่นอายุ 20-30 ปี เดิมมีโรคประจำตัวกล้ามเนื้ออักเสบ รักษาที่ รพ.รามาธิบดี ควบคุมอาการได้ดีใช้ชีวิตได้ตามปกติ จนก่อนมารักษา 1 เดือน รู้สึกเริ่มเหนื่อยง่ายหลังออกแรง อาการเป็นมากขึ้น จน 2 สัปดาห์ก่อนมาตรวจ เริ่มไอ มีไข้เยอะขึ้น เหนื่อยมากขึ้น ทำงานต้องนั่งพักบ่อยๆ อยู่เฉยๆ ก็เหนื่อย

จึงมาตรวจที่ห้องฉุกเฉิน พบออกซิเจนในเลือดต่ำมาก ต้องให้ออกซิเจนไฮโฟลว์ เอกซเรย์ปอดพบปอดอักเสบเป็นฝ้าขาว วินิจฉัยว่า น่าจะมีภาวะปอดอักเสบรุนแรง แอดมิทเข้าไอซียู รีบตรวจหาสาเหตุ ทั้งเก็บเสมหะตรวจหาการติดเชื้อ เพราะช่วงนั้นมีโควิด ดูสาเหตุอื่นๆ ที่ทำให้ปอดอักเสบได้ เช่น สัมผัสสารเคมี ยาต่างๆ แต่ซักประวัติผู้ป่วยบอกไม่มี

“แต่เมื่อย้อนประวัติเก่าเจอว่า ผลเอกซเรย์ปอด 5 ปีก่อนเจอความผิดปกติลักษณะเฉพาะในคนสูบบุหรี่ แต่คนไข้บอกไม่เคยสูบบุหรี่ จึงย้อนซักประวัติใหม่ คนไข้เลยยอมบอกว่า เมื่อก่อนสูบบุหรี่ แต่ไม่สูบแล้ว แต่ช่วง 6 เดือนก่อนสูบบุหรี่ไฟฟ้าตามเพื่อนที่ทำงานชวน สั่งซื้อจากกรุ๊ปไลน์ สูบทุกวันเปลี่ยนกลิ่นรสไปเรื่อยๆ อยากลองให้ครบ

จึงสงสัยผู้ป่วยน่าจะมีปัญหา EVALI เมื่อส่องกล้องหลอดลมไป ตรวจน้ำล้างปอดมีเม็ด้ลือดขาวเก็บกินไขมันจริงๆ ผลชิ้นเนื้อมีการอักเสบจริงๆ จึงน่าจะมีปัญหา EVALI จริงๆ” นพ.ธนัญชัยกล่าว

นพ.ธนัญชัยกล่าวว่า แพทย์ให้สเตียรอยด์ลดการอักเสบ ซึ่งรายนี้วินิจฉัยเร็ว ใช้เวลาประมาณ 1 วัน และรักษาเร็วมาก อาการก็ดีขึ้น ค่อนข้างเร็ว กลับบ้านได้ ไม่มีภาวะแทรกซ้อนอื่น กลับมาสู่ภาวะปกติ ซึ่งปอดจะกลับมาปกติหรือไม่ ขึ้นกับความรุนแรงและความเร็วในการรักษา ถ้าอักเสบยังไม่ก่อพังผืดในปอด การกลับมาทำงานมีโอกาสปกติได้

แต่เพราะยังไม่ค่อยรู้จักมาก การวินิจฉัยจะช้า รักษาช้า อาจเกิดพังผืดในปอด สมรรถภาพไม่อาจกลับมาปกติได้ ซึ่งเคสนี้ใช้เวลารักษานอน รพ. 4 วัน เจ้าตัวบอกจะไม่ใช้แล้ว และชวนเพื่อนให้พยายามยกเลิกด้วย เพราะอาการวิกฤตกลัวอาการรุนแรง

นพ.ธนัญชัย กล่าวว่า ตอนนี้มีการใช้บุหรี่ไฟฟ้าเยอะมาก เพราะค่อนข้างเข้าถึงง่าย มีการสั่งซื้อผ่านไลน์ ดิลิเวอรีถึงบ้าน ทั้งคนทำงาน นักเรียน มีการใช้บุหรี่ไฟฟ้าเยอะขึ้น แนวทางเฝ้าระวังให้ สังเกตอาการก่อนคือ อาการทางเดินระบบหายใจ อาจไอ หอบเหนื่อย มีไข้ได้ บางคนเป็นนานหลายวัน สัปดาห์ หรือเดือน อาการมากขึ้นเรื่อยๆ หากมีประวัติใช้บุหรี่ไฟฟ้า มีอาการผิดปกติ ควรเฝ้าระวังว่าจะมีปัญหาอาการ EVALI

เมื่อพบแพทย์ให้แจ้งว่า ใช้บุหรี่ไฟฟ้าร่วมด้วย หลายคนปกปิดประวัติ ข้อควรระวังทางแพทย์ ถ้าเราเจอคนไข้ ปอดอักเสบ หาสาเหตุไม่ได้ ไม่น่ามีการติดเชื้อ ให้ระวัง EVALI ซักประวัติผู้ป่วยใช้บุหรี่ไฟฟ้าร่วมด้วยหรือไม่

ส่วนการเลิกบุหรี่นั้น CDC ย้ำชัดว่า บุหรี่ไฟฟ้าไม่ช่วย ควรใช้ยา ส่วนผู้สูบบุหรี่ไฟฟ้าแล้วอาจกลัวมากขึ้น ก็อย่ากลับไปสูบบุหรี่ธรรมดา ควรเลิกทั้งบุหรี่ไฟฟ้าและธรรมดาจะดีที่สุด

ถามว่า เป็นเคสยืนยันรายแรกหรือไม่ หรือมีรายงานรายอื่นๆ อีกหรือไม่ พญ.นภารัตน์ กล่าวว่า รายนี้เป็นรายที่ตรวจคอนเฟิร์มพยาธิสภาพชัดเจน แต่ก่อนหน้านี้ก็มีรายงาน แต่ไม่ได้ส่องกล้องหรือตรวจน้ำล้างปอด คือ ไม่ได้พิสูจน์

ถามว่า โรคนี้เป็นอาการเฉียบพลัน หรือก่อให้เกิดโรคเร็ว พญ.นภารัตน์กล่าวว่า อาจเกิดแบบเฉียบพลันได้ แต่หลายเคสเป็นอาการสะสม เช่น ไอมาเป็นเดือน ออกซิเจนไม่ตก แต่มา รพ.เพราะอาการมากขึ้นจึงดูเหมือนเฉียบพลัน

ส่วนกลุ่มอายุเนื่องจากคนวัยรุ่นวัยทำงานนิยมใช้จึงเป็นกลุ่มนี้ การเกิดโรคถือว่าเร็วในการปอดอักเสบใส่ท่อช่วยหายใจ อย่างบุหรี่ธรรมดากว่าจะถึงลมโป่งพองอาการรุนแรงจนใส่ท่อสูบกันเป็นสิบปี

นพ.ธนัญชัย กล่าวว่า ส่วนใหญ่ใช้เวลามากกว่า 3 เดือนขึ้นไป ต้องยอมรับว่า คนไข้แต่ละคนระยะเวลาไม่เท่ากัน ความรุนแรงระยะเวลามีหลายรูปแบบ แต่ยิ่งอาการเกิดเร็วจะยิ่งรุนแรง เช่น เป็นแค่ 1-2 อาทิตย์ จะรุนแรงกว่าอาการค่อยๆ เป็น เพราะสูบสิ่งแปลกปลอมเข้าไป

ส่วนสัมพันธ์กับปริมาณการสูบหรือไม่ยังไม่มีรายงาน เพราะสิ่งแปลกปลอมไม่ใช่ทุกคนจะเกิดปฏิกิริยาเหมือนกัน บางคนอักเสบเยอะ อักเสบน้อย ไม่น่าขึ้นกับปริมาณ ส่วนการจุดน้ำมันหอมระเหยในสปาไม่ได้สูบโดยตรง จึงไม่ต้องกังวล สำหรับการตรวจสุขภาพประจำปีที่มีการตรวจปอด อาจคัดกรองอาการไม่ได้ดีมากนัก แต่ก็คัดกรองอาการอื่นได้

เมื่อถามถึงผลกระทบไอบุหรี่ไฟฟ้ามือสองทำให้เกิด EVALI ได้หรือไม่ พญ.นภารัตน์ กล่าวว่า ยังไม่มีรายงาน แต่มีทั้งนิโคติน และ PM แบบจัดเต็ม วัดความดัน ชีพจรขึ้น การทดลองในหนูทดลองที่รับไอบุหรี่ไฟฟ้ามือสองดมทุกวัน มีปอดอักเสบ เดือนเดียวเกิดถุงลมโป่งพองได้ มีมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ