สืบเนื่องจากเมื่อเดือนสิงหาคม สมาชิกรัฐสภา 77 คน นำโดย พล.อ.สมเจตน์ บุญถนอม สมาชิกวุฒิสภา (ส.ว.) ยื่นเรื่องผ่านประธานรัฐสภา ขอให้ส่งร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ หรือพ.ร.ป.ว่าด้วยพรรคการเมือง ให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัย

ต่อมาเว็บไซต์สำนักงานศาลรัฐธรรมนูญเผยแพร่ข่าวประเด็นการพิจารณาร่างพ.ร.ป.ว่าด้วยพรรคการเมือง ในมาตรา 3-7 มาตรา 9 และ 10 ตามที่สมาชิกรัฐสภา ใช้รัฐธรรมนูญมาตรา 148 วรรคหนึ่ง ประกอบมาตรา 132 ขอให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่ามาตราดังกล่าวในร่างพ.ร.ป.พรรคการเมือง ขัดหรือแย้งกับมาตรา 45, 83, 86, 90, 91 และ 258 ของรัฐธรรมนูญ 2560 หรือไม่

ศาลรัฐธรรมนูญอภิปรายแล้วเห็นว่ามีพยานหลักฐานเพียงพอให้พิจารณาวินิจฉัยได้ จึงยุติการไต่สวนและกำหนดนัดแถลงด้วยวาจา ปรึกษาหารือและลงมติในวันที่ 23 พฤศจิกายนนี้

ประเด็นหลักที่ยื่นขอให้วินิจฉัยคือ อัตราค่าธรรมเนียมและค่าบำรุงพรรคที่เรียกเก็บจากสมาชิก โดยลดค่าบำรุงพรรครายปีจาก 200 เป็น 20 บาท แบบตลอดชีพจาก 2,000 เป็น 200 บาท อาจเปิดช่องให้มีผู้ออกเงินแทนและเกิดการครอบงำ

การลดคุณสมบัติผู้ที่จะเป็นสมาชิกพรรค เดิมกำหนดห้ามบุคคลต้องคำพิพากษาให้จำคุก เข้าสมัครเป็นสมาชิก แต่ร่างพ.ร.ป.พรรคการเมืองได้แก้ไขให้บุคคลที่มีมลทินสามารถสมัครเป็นสมาชิกพรรคได้

การแก้ไขการเลือกตั้งขั้นต้น หรือไพรมารี เพื่อหาผู้สมัครรับเลือกตั้งส.ส. เดิมกำหนดให้สมาชิกพรรคมีส่วนร่วมเลือกตัวแทนเป็นผู้สมัครส.ส.แบบเขต แต่ถูกแก้ไขให้กรรมการสรรหาของพรรคเป็นผู้เลือก ขณะที่ส.ส.บัญชีรายชื่อ เดิมให้การเรียงลำดับมาจากคะแนนผู้ได้รับเลือกจากสมาชิกพรรค ลดหลั่นไป แต่ถูกแก้ไขให้กรรมการสรรหาจัดลำดับได้เอง

ด้านพรรคการเมืองชี้แจงการลดคุณสมบัติการเป็นสมาชิกพรรค ที่ปรับปรุงแก้ไขลดความเข้มข้นลง ก็เพื่อส่งเสริมให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมทางการเมืองอย่างกว้างขวางขึ้นตามเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญ เช่นเดียวกับการปรับลดค่าธรรมเนียมและค่าบำรุงพรรคที่เรียกเก็บจากสมาชิก

สำหรับประเด็นการทำไพรมารี เป็นการลดปัญหาความยุ่งยาก สิ้นเปลือง และไม่สามารถปฏิบัติได้จริงตามเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญ ทั้งเนื้อหาการปรับปรุงแก้ไขยังเขียนล้อมาจากคำสั่งคสช.ที่ 13/2561 ที่ใช้คลี่คลายปัญหาความไม่เป็นจริงดังกล่าวในการเลือกตั้งทั่วไปในปี 2562 อีกด้วย

คำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญวันที่ 23 พฤศจิกายน ผลลัพธ์ออกมาอย่างไร มีความสำคัญต่อพรรคการเมืองทุกขนาด เล็ก กลาง ใหญ่ และพรรคตั้งใหม่ ในการจัดวางตัวผู้สมัครส.ส. ในขณะที่การเลือกตั้งใกล้เวลาเข้ามามากแล้ว